Spis treści
Objawy depresji u nastolatków
W latach 80-tych funkcjonowało jeszcze stanowisko, że depresja u dzieci i młodzieży to naturalny etap rozwoju człowieka. Nic bardziej mylnego. Badania pokazują, iż około 10% dzieci w wieku 5-16 lat ma problemy ze zdrowiem psychicznym, w tym 2% cierpiące na depresję. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że te statystyki są zaniżone z uwagi na trudności w diagnozowaniu.
Depresja u dzieci różni się od tej u osób dorosłych, to coś więcej niż zwykłe zmiany nastroju, emocji i zachowań, to także zaburzenia sfery poznawczej. Jeśli dziecko jest smutne lub czuje się bezradne przez dłuższy czas i wpływa to na jego relacje z innymi, zainteresowania, naukę w szkole i życie rodzinne, może to być sygnał depresji.
Chociaż nie ma oficjalnej diagnozy “dziecięcej depresji”, specjaliści stosują standardowe kryteria diagnozowania depresji u dorosłych. Jednak niektóre objawy depresji u dzieci, szczególnie u małych dzieci, mogą się różnić – mowa wtedy o depresji maskowanej.
Klasyfikacja zaburzeń psychicznych DSM-5/ICD-10 przedstawia zaburzenia depresyjne u dzieci i młodzieży w następujący sposób:
- Obniżenie nastroju: smutek, anhedonia, płaczliwość, drażliwość, wahania nastroju, nuda, złość, uczucie rozpaczy i bezwartościowości.
- Obniżenie poziomu aktywności ogólnej: obniżenie lub utrata zainetersowania zabawą, szkołą, rówieśnikami, brak reaktywności na pozytywne wydarzenia.
- Lęk: objawy somatyczne, skupienie się na przyszłości, przewidywanie porażek, poczucie braku perspektyw.
- Autodestrukcja: myśli samobójcze, ryzyko podjęcia próby samobójczej, zachowania agresywne, gesty samobójcze, zachowania samouszkadzające.
Objawami dodatkowymi moga być:
- niska samoocena
- osłabienie koncentracji uwagi (trudności w nauce, zapamiętywaniu)
- zaburzenia snu (nadmierna senność, wybudzanie w nocy, trudności z zasypianiem)
- zaburzenia odżywiania
W przypadku dzieci, depresji towarzyszą objawy somatyczne:
- bóle brzucha
- wymioty
- nudności
- kołatanie serca
- moczenie nocne
- omdlenia
U dorastającej młodzieży objawy charakterystyczne dotyczą zmian w zachowaniu dziecka, tj. odmowa chodzenia do szkoły, bunt wobec rodziców, spożywanie substancji psychoaktywnych czy nieprzestrzeganie zasad. W tej grupie wiekowej częściej obserwuje się zahamowanie psychoruchowe, w przeciwieństwie do młodszych dzieci, u których aktywność jest bardziej wzmożona.
Depresji dziecięcej towarzyszyć mogą także inne zaburzenia psychiczne: zaburzenia lękowe, zaburzenia zachowania, zaburzenia opozycyjno-buntownicze czy zespół hiperkkinetyczny.
Ile trwa depresja u nastolatków
Depresja u dzieci i młodzieży może przebiegać z różńą intensywnością, a także być tłumiona w różnych sytuacjach za sprawą zaburzeń zachowania.
Aby diagnoza depresji została postawiona wymienione wyżej objawy powinny utrzymywać się przez większość dni, dłużej niż dwa tygodnie. Gdy otoczenie dostrzega nietypowe zmiany w funkcjonowaniu dziecka przez pewien czas należy zgłosić się do psychologa, lekarza psychiatry dzieci i młodzieży lub pediatry, który przekieruje do lekarza specjalisty.
Przyczyny depresji u nastolatków
Do rozwoju depresji u dzieci często przyczyniają się czynniki społeczne, na które dziecko nie ma wpływu. Są to zazwyczaj nagłe i powtarzające się wydarzenia, które zakłócają jego stabilne środowisko.
Do najczęstszych czynników społecznych należą szczególnie te, które występują w najbliższym otoczeniu dziecka, takim jak rodzina lub grupa rówieśnicza. Zazwyczaj głównym źródłem problemów są konflikty między rodzicami lub między rodzicem a dzieckiem. Ponadto, choroby psychiczne rodzica negatywnie wpływają na zdrowie psychiczne dziecka. Zarówno przemoc fizyczna, jak i wykorzystywanie seksualne, są silnie powiązane z rozwojem depresji u dzieci.
Trudne doświadczenia, które dotykają całą rodzinę, jak nagła śmierć bliskiej osoby, poważna choroba lub rozwód rodziców, znacząco zwiększają ryzyko depresji u dziecka. Jednak nie zawsze objawy pojawiają się od razu po takim wydarzeniu. Często depresja rozwija się dopiero po pewnym czasie.
Dzieci z wysokim ilorazem inteligencji, wychowywane w stabilnych rodzinach, gdzie otrzymują odpowiednią opiekę, są mniej narażone na depresję w obliczu trudnych sytuacji życiowych. Natomiast dzieci, które dorastają w rodzinach obojętnych emocjonalnie, nadużywających alkoholu lub bez jednego z rodziców, bez jasno określonych zasad i granic, mają większe ryzyko na występowanie depresji w przyszłości.
Młodzi ludzie bardzo pragną być akceptowani przez swoich rówieśników. Dobre relacje z kolegami i koleżankami mają ogromny wpływ na to, jak postrzegają siebie i swoją pozycję w grupie, a także na ich poczucie własnej wartości. Gdy nastolatek nie jest akceptowany przez rówieśników i nie potrafi nawiązać z nimi relacji, szybko staje się samotny. Czuje się odrzucony i izolowany, co prowadzi do głębokiego smutku, przygnębienia i braku chęci do życia. Jeśli taki stan utrzymuje się ponad dwa tygodnie, opiekunowie powinni poważnie rozważyć możliwość wystąpienia depresji u dziecka.
Grupa rówieśnicza to złożony system, w którym młodzi ludzie uczą się zarówno akceptacji, jak i odrzucenia. Aby zyskać akceptację, mogą rezygnować z własnej tożsamości, co prowadzi do wewnętrznego konfliktu i poczucia zagubienia. W rezultacie może to skutkować niskim poczuciem własnej wartości i negatywnym nastawieniem do siebie.
Podkreśla się również znaczenie cech psychologicznych dziecka, takich jak:
- Niska samoocena i brak wiary we własne możliwości.
- Poczucie bezradności i brak nadziei na zmianę.
- Trudności z kontrolowaniem emocji.
- Słabe umiejętności radzenia sobie z problemami i brak motywacji do ich rozwiązywania.
- Tendencja do ciągłego rozmyślania o negatywnych rzeczach i pesymistyczne postrzeganie świata.
Depresja u nastolatków – leczenie
Leczenie depresji powinno łączyć leczenie farmakologiczne, psychoterapię oraz edukację pacjentów i ich rodzin. Jedną z najczęściej stosowanych metod jest terapia poznawczo-behawioralna – również w formie zdalnej pomocy psychologicznej – która koncentruje się na rozwiązywaniu problemów pacjenta poprzez naukę nowych, korzystnych sposobów myślenia, co poprawia jego funkcjonowanie i samopoczucie. W procesie leczenia psychoterapia może być prowadzona indywidualnie, grupowo lub w formie terapii rodzinnej.
Ponieważ problemy w rodzinie mogą nasilać objawy depresji oraz negatywnie wpływać na relacje i funkcjonowanie pozostałych członków rodziny, terapia rodzinna odgrywa kluczową rolę w procesie leczenia.
Kluczowym elementem leczenia jest edukowanie dziecka z depresją oraz jego rodziny. Celem jest zwiększenie świadomości na temat depresji, zrozumienie, jak wpływać na jej przebieg oraz pomoc w przystosowaniu się do niej.
Podczas terapii, poprzez rozpoznawanie i analizowanie emocji związanych z problemem, uczestnicy uczą się wykorzystywać swoje wewnętrzne zasoby do radzenia sobie z trudnościami. Dodatkowo, w ramach psychoedukacji, podejmowane są działania mające na celu zmianę negatywnych przekonań, które wpływają na ich postrzeganie problemu. Oddziaływania terapeutyczne mają na celu: łagodzenie objawów zaburzenia, budowanie pozytywnego obrazu samego siebie i poprawę relacji z rówieśnikami.
Depresja u młodzieży – jak pomóc
Dbanie o zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży jest równie ważne, co troska o ich zdrowie fizyczne. Choć różne kampanie i inicjatywy społeczne wspierają działania nauczycieli, psychologów i specjalistów pracujących z dziećmi, temat ten wciąż wymaga większej uwagi. Utrzymanie dobrej kondycji psychicznej ułatwia rezyliencja, czyli zdolność do adaptacji do zmieniających się warunków.
Dzieci i młodzież lepiej radzą sobie ze stresem, gdy mają oparcie w otoczeniu – ze strony rodziców i innych znaczących osób. Zdrowa dieta, regularna aktywność fizyczna i ogólnie dobry stan zdrowia fizycznego to kluczowe czynniki wspierające ich rozwój.
Na zdrowie psychiczne dzieci pozytywnie wpływają również: aktywna zabawa, zarówno w domu, jak i na świeżym powietrzu, przynależność do rodziny, w której panują zdrowe relacje, oraz aktywne uczestnictwo w życiu szkolnym, które wspiera rozwój edukacyjny na wielu płaszczyznach.
Istotne jest również uwzględnienie innych ważnych czynników, które mają wpływ na zdrowie psychiczne dzieci, takich jak: odczuwanie szczęścia i miłości, możliwość zdobywania i cieszenia się nowymi umiejętnościami, wspieranie pozytywnej samooceny oraz towarzyszenie w procesie odkrywania i akceptacji własnej tożsamości.
Pierwsza pomoc emocjonalna (PPE) w sytuacji kryzysowej to różnorodne działania, które dorośli mogą podjąć, gdy zauważą u młodej osoby niepokojące zmiany w zachowaniu, które mogą wskazywać na problemy emocjonalne lub psychiczne.
Jest to odpowiednik pierwszej pomocy medycznej, stosowany w przypadku trudności emocjonalnych. Co ważne, wsparcie emocjonalne może udzielić każdy, kto pierwszy zauważy niepokojące sygnały u dziecka lub nastolatka, np. rodzic, opiekun, nauczyciel, wychowawca, pedagog czy trener.
Główne cele pierwszej pomocy emocjonalnej to:
- obserwowanie i rozpoznanie potrzeb emocjonalnych młodych osób.
- zrozumienie i akceptacja przeżywanych trudności.
- udzielenie wsparcia w trudnych emocjonalnie chwilach, aby zmniejszyć cierpienie.
- wspólnie z młodą osobą poszukiwanie jej wewnętrznych sił i zewnętrznych źródeł wsparcia.
