Dorosłe dzieci alkoholików

Syndrom DDA

Dziecko jest jednostką zależną od rodziców, dlatego właśnie opiekunowie zaspokajają jego potrzeby, do których należą potrzeby rozwojowe, psychiczne, fizjologiczne oraz społeczne. Dzieciństwo jest bardzo ważnym etapem w życiu człowieka, z powodu tego, iż właśnie w tym okresie kształtują się struktury relacji przywiązania oraz predyspozycje osobowościowe. Zasoby, które w tym okresie zdobywa dziecko, będą przez nie wykorzystywane przez całe jego życie. Natomiast wychowanie w rodzinie dysfunkcyjnej sprawia, że wykształcają się u dziecka charakterystyczne cechy osobowości i sposoby funkcjonowania społecznego. Dziecko wychowywane w rodzinie alkoholowej ma poczucie zagrożenia i nieprzewidywalności, co ma charakter silnie traumatyzujący. Dorasta w obliczu trzech zasad, które wpływają na jego przeżywanie rzeczywistości:

• “nie mów”,
• “nie czuj”,
• “nie ufaj”.

Istotne jest, aby jak najwcześniej otoczyć dzieci z rodzin z problemem alkoholizmu wsparciem oraz udzielić im pomocy, pomocne w tym będzie stałe podnoszenie świadomości społecznej.

Role, z którymi identyfikują się dzieci alkoholików

Role, z którymi identyfikują się dzieci pochodzące z rodzin z problemem choroby alkoholowej, zależą od kolejności urodzenia oraz płci, są to:

• bohater rodzinny, często wchodzi w tę rolę najstarsze dziecko, jest ono podziwiane oraz pomocne,
• najmłodsze dziecko często staje się maskotką, jest to zazwyczaj dziewczynka, która potrafi rozładować atmosferę, często jej zadaniem jest uspokojenie agresywnego rodzica, jest odcięta od swoich emocji,
• niewidzialne dziecko (Aniołek), to dziecko zagubione, które robi wszystko, aby nie zwracać na siebie uwagi,
• kozioł ofiarny nazywa wprost problem, buntuje się, za pomocą ściągania na siebie kłopotów, odciąga uwagę od problemu alkoholowego w rodzinie.

Role te spełniają istotną funkcję, ponieważ to one pozwalają dziecku przetrwać w warunkach permanentnego stresu, w której żyją dzieci osób nadużywających alkoholu. Jednak rola dziecka, która pomagała przetrwać w dzieciństwie nie znika w dorosłym życiu. Dorosłe dzieci alkoholików nadal pełnią te role, w dalszym stopniu determinują one ich zachowania.

12 kroków DDA

Program został stworzony na podstawie 12 kroków AA, składa się z następujących punktów:

1. Przyznaliśmy, że jesteśmy bezsilni wobec skutków alkoholizmu lub innej dysfunkcji rodzinnej, że nie możemy kierować własnym życiem.
2. Uwierzyliśmy, że siła większa niż my może przywrócić nam zdrowie.
3. Postanowiliśmy powierzyć naszą wolę i nasze życie opiece Boga, jakkolwiek Go pojmujemy.
4. Dokonaliśmy wnikliwego i odważnego obrachunku moralnego nas samych.
5. Wyznaliśmy Bogu, sobie i drugiemu człowiekowi istotę naszych krzywd.
6. Staliśmy się całkowicie gotowi, aby Bóg uwolnił nas od wszystkich naszych wad charakteru.
7. Pokornie zwróciliśmy się do Boga, aby usunął nasze niedoskonałości.
8. Sporządziliśmy listę wszystkich osób, które skrzywdziliśmy, i staliśmy się gotowi zadośćuczynić każdemu.
9. Zadośćuczyniliśmy osobiście wszystkim, wobec których było to możliwe, z wyjątkiem tych przypadków, gdy zraniłoby to ich lub innych.
10. Prowadziliśmy nadal osobisty obrachunek, natychmiast przyznając się do popełnionych błędów.
11. Poprzez modlitwę i medytację dążyliśmy do pogłębienia naszego świadomego kontaktu z Bogiem, jakkolwiek pojmujemy Boga, modląc się jedynie o poznanie woli Boga wobec nas oraz o siłę do jej realizacji.
12. Przebudzeni duchowo w rezultacie tych Kroków, staraliśmy się nieść to posłanie innym, którzy nadal cierpią, i stosować te zasady we wszystkich naszych poczynaniach.

Dorosłe dzieci alkoholików – cechy

Cechy osób wychowanych w rodzinie alkoholowej:

• nadmiernie osądzają samych siebie, ponieważ ze strony rodziców często słyszały, iż są przyczyną kłopotów rodzinnych,
• w swoim dorosłym życiu nie rozpoznają, jakie zachowania są społecznie akceptowane, ponieważ w dzieciństwie musiały się przystosować do dysfunkcyjnego środowiska,
• nie potrafią się cieszyć,
• tendencja do kłamania, ponieważ w rodzinie alkoholowej pozwalało ono przetrwać,
• nie są pewne realizacji swoich działań, ponieważ nie doświadczały wsparcia od rodziców,
• mają potrzebę kontrolowania sytuacji,
• szukają uznania w relacji z drugą osobą,
• wychodzą z założenia, że nie otrzymają akceptacji od otoczenia,
• impulsywność,
• nadmierna lojalność,
• trudności w nawiązywaniu relacji,
• nadmierna odpowiedzialność bądź uchylanie się od odpowiedzialności.

Ponadto rozróżnia się następujące typy, które charakteryzują dorosłe dzieci alkoholików, ich podział powstał na podstawie różnych doświadczeń z dzieciństwa i stylów zachowania się, są to:

• uzależnieni – uzależnienie od różnego rodzaju substancji psychoaktywnych,
• pracoholicy – skupiają się na pracy, której ilość jest nadmiarowa, nie angażują się w życie uczuciowe,
• szlachetni – cechuje ich współczucie dla innych osób, natomiast nie dbają o własne potrzeby,
• przyjmujący tożsamość męczennika – charakteryzuje ich poświęcenie dla ogółu, odbywa się to kosztem ich własnych potrzeb,
• przyjmujący tożsamość ofiary – czują się ignorowani oraz zdradzeni przez innych ludzi, w ten sposób racjonalizują gniew w stosunku do otoczenia,
• defensywni – są introwertyczni, unikają bliskości, aczkolwiek pojawia się u nich tęsknota za byciem w relacjach,
• depresyjni – mogą przejawiać zachowania autodestrukcyjne, cechuje ich obniżona samoocena,
• przytłoczeni emocjami – często nadmiernie angażują się w życie innych ludzi, emocje są przeżywane przez nich na bardzo wysokim poziomie,
• poszukiwacze – są skupieni na poszukiwaniu zasad i wskazówek, które miałyby pomóc im w osiągnięciu sukcesu,
• osoby posiadające zaburzone poczucie tożsamości – nie mają poczucia odrębności oraz są uzależnione od rodziny.

Dorosłe dzieci alkoholików – objawy

W dorosłym życiu, dzieci alkoholików przejawiają następujące objawy:

• nadmierna potrzeba kontroli,
• lęk przed bliskością, ale równocześnie potrzeba bliskości jest odczuwana,
• izolowanie się,
• nieufność,
• poczucie wstydu,
• poczucie winy,
• poczucie wyobcowania,
• nadmierny krytycyzm,
• obniżona samoocena,
• niskie poczucie własnej wartości,
• poszukiwanie akceptacji,
• perfekcjonizm,
• nieumiejętność rozpoznawania własnych uczuć,
• nieumiejętność rozpoznawania własnych potrzeb,
• trudności przeżywane w związku z wyrażaniem uczuć oraz własnego zdania,
• nadmierna opiekuńczość,
• skrytość,
• poczucie osamotnienia,
• nadmiernie rozwinięte poczucie odpowiedzialności,
• chroniczny lęk,
• depresja,
• występowanie myśli samobójczych,
• nadużywanie substancji psychoaktywnych,
• samookaleczenia,
• trudności w relacjach interpersonalnych, ponieważ zdarza się, iż osoby DDA powielają schematy z dzieciństwa, to znaczy wchodzą w relację z osobą nadużywającą alkoholu bądź obawiają się założenia rodziny, ponieważ mają przekonanie, iż będzie ona równie dysfunkcyjna, jak rodzina, z której pochodzą.

Strategie życiowe DDA

Na podstawie strategii funkcjonowania w życiu społecznym wyróżnia się trzy kategorie DDA:

1. Żelazne dzieci – osoby mają potrzebę nadmiernej kontroli każdej sfery swojego życia, ale posiadają również zasoby przekładające się na następujące umiejętności:
   • potrafią nie tylko uzyskiwać wsparcie, ale także z niego korzystać,
   • mają zdolność łatwego wchodzenia w interakcje,
   • osiągają wczesną autonomię względem swojej rodziny,
   • akceptują trudne uczucia,
   • dobrze radzą sobie w sytuacjach stresowych.
2. Plastikowe dzieci – w dorosłym życiu towarzyszy im ciężar doznanych w dzieciństwie urazów. Są w mechanizmie współuzależnienia, nie są w stanie opuścić domu rodzinnego ani fizycznie, ani emocjonalnie. Swoje potrzeby spychają na dalszy plan, skupiają się na problemach występujących w rodzinie. Zmagają się z problemami w sferze poznawczej oraz emocjonalnej.
3. Szklane dzieci – zmagają się z depresją i zaburzeniami osobowości. Słowo szklane symbolizuje rozbitą szklankę, na której mimo sklejenia widoczne są rysy.

Strategie radzenia sobie z przeszłością stosowane przez osoby dorosłe wychowane w rodzinie alkoholowej

Wyróżnia się następujące strategie, które stosują osoby wychowane w rodzinach alkoholików:

• rodziny zastępczej – osoba żywi przekonanie, iż braki można wypełnić relacjami z innymi osobami. Wiąże się to z tym, iż osoby wychowywane w rodzinie alkoholowej uważają, że inne osoby mogą zastąpić im rodziców oraz zaspokoić potrzeby, które nie zostały zaspokojone w dzieciństwie,
• Zosi Samosi – jednostka jest przekonana, że może polegać wyłącznie na sobie, zaprzecza swojemu wizerunkowi jako osoby bezradnej, utrzymuje, że nigdy nie miała żadnych potrzeb,
• bólów fantomowych – osoba jest przekonana, że jej dzieciństwo było udane, a przyczyn niepowodzeń szuka w sobie,
• protezy – ból i krzywda zostają przesunięte do strefy tabu, osoba uważa, iż zasłużyła na to, co ją spotkało,
• afirmacji braku – jednostka postrzega świat przez pryzmat doznanej krzywdy i niezaspokojonych potrzeb.

Jak wyrosnąć z DDA?

Dorosłość jest tym okresem w życiu człowieka, w którym ujawniają się nabyte schematy, przyzwyczajenia i doświadczenia. W rodzinie alkoholowej zostały wytworzone cechy, które miały za zadanie w tamtym okresie ułatwić przetrwanie, natomiast utrudniały funkcjonowanie w innych kontekstach. Niemożliwym jest przywrócenie dorosłym dzieciom alkoholików w pełni ich utraconego dzieciństwa, niemniej jednak w kolejnej części artykułu przyjrzymy się, gdzie osoby mogą szukać wsparcia.

DDA – jak sobie radzić?

Kluczowe u osób z syndromem DDA jest:

• uświadomienie sobie trudności w funkcjonowaniu społecznym i ich przyczyn,
• zobaczenie wpływu wychowywania się w rodzinie dysfunkcyjnej na swoje obecne funkcjonowanie, między innymi występowanie zaburzeń psychicznych, ponieważ wiele osób dorosłych nie dopuszcza myśli, że na ich stan wpłynęło dorastanie w rodzinie z problemem alkoholowym.

Terapia DDA

Wyróżnia się następujące formy wsparcia:

• grupy samopomocowe DDA, które dają możliwość uzyskania korygujących doświadczeń,
• psychoterapia grupowa, mająca na celu skorygowanie destrukcyjnych schematów zachowań,
• psychoterapia indywidualna, w której występują trzy fazy:
  • pierwsza polega na uświadomieniu osobie sposobów funkcjonowania rodziny z problemem alkoholowym, wpływu na wychowujące się w niej dzieci oraz skutków tych doświadczeń na ich dorosłe życie,
  • druga skupia się na wnikliwej pracy psychoterapeutycznej, jest uwarunkowana indywidualnymi potrzebami osoby, jednak najczęściej dotyczy rozrachunku z przeszłością. W tej fazie do głosu dochodzą niezaspokojone potrzeby oraz doznane krzywdy, z którymi osoba radzi sobie z perspektywy osoby dorosłej,
  • trzecia opiera się na porządkowaniu aktualnego życia. Osoba z syndromem dorosłego dziecka alkoholika sprawdza poziom zadowolenia w każdej sferze, w której funkcjonuje, następnie tworzy plan, w jaki sposób może rozwinąć obszary, w których jest zadowolona oraz skorygować te, w których nie odczuwa zadowolenia.